Arts-microbioloog Marc Bonten werkt aan een netwerk voor klinisch wetenschappelijk onderzoek naar bacteriële infecties. “Als het gaat om Europees klinisch onderzoek naar infectieziekten is Nederland een gidsland.”

“De patiënten liggen er soms gewoon op de gang met hun beademingsapparaten”, vertelt Marc Bonten, arts-microbioloog in het UMC Utrecht. Hij heeft het over Athene, waar op zaterdag en zondag slechts twee ziekenhuizen met een intensive care geopend zijn. Iedere bewoner van de Griekse miljoenenstad die in het weekend acute medische hulp nodig heeft, moet naar een van de twee ziekenhuizen. “De afdelingen zijn volledig overbezet, iedereen ligt er door elkaar. En op maandagochtend worden alle patiënten weer verplaatst naar andere ziekenhuizen.”

Ingestort

Zo’n overvolle afdeling is de ideale kweekvijver voor een resistente bacterie: een ziektekiem die niet of moeilijk te behandelen is met antibiotica. Infecties met zo’n bacterie zijn haast niet te voorkomen in een land als Griekenland, waar door bezuinigingen wordt gesneden in preventieve infectiemaatregelen. En wordt een besmette patiënt verplaatst naar een ander ziekenhuis, dan is het een kwestie van tijd voordat de resistente bacterie zich daar ook als een lopend vuurtje verspreidt. “Ik weet zeker dat er mensen overlijden aan die infecties”, zegt Bonten. En het probleem beperkt zich niet tot Griekenland. “Ook in Roemenië en Albanië is door de economische situatie het gezondheidszorgsysteem ingestort. In veel Oost-Europese landen kennen we de omvang van dit probleem nog niet eens.”

Bedrijfsplan voor klinisch onderzoek

Bonten wil hierin verandering brengen. Samen met collega’s werkt hij aan een Europees netwerk voor klinisch onderzoek naar bacteriële infecties, met als werktitel ‘ECRAID’:  European Clinical Research Alliance for Infectious Diseases. Doel van het netwerk: efficiënter klinisch onderzoek naar antibioticaresistentie en epidemieën. Bonten en zijn collega’s kregen daarvoor 3 miljoen euro subsidie uit het Europese wetenschapsprogramma Horizon 2020. Voor dat bedrag kunnen ze in de komende twee jaar een bedrijfsplan ontwikkelen voor ECRAID, zodat het netwerk in 2022 op eigen benen kan staan.

Sneller nieuwe antibiotica

ECRAID borduurt voort op twee bestaande projecten. Het eerste is COMBACTE (COMBatting AntimiCrobial resisTance in Europe), een netwerk van ruim 250 Europese ziekenhuizen die samenwerken op het gebied van klinisch onderzoek naar antibioticaresistentie. Bonten mag zichzelf coördinator van COMBACTE noemen. “Het grootste probleem dat dit netwerk wil tackelen, is de trage klinische evaluatie bij nieuwe antibiotica.” Dat is volgens hem vooral te wijten aan de contract research organizations (CRO’s), bedrijven die namens de farmaceutische industrie klinische trials starten bij ziekenhuizen. Bonten: “Het testen van zo’n middel is vreselijk inefficiënt. De realiteit is dat die trials altijd langer duren dan vooraf afgesproken. En eigenlijk zijn ze altijd schandalig duur.” In tegenstelling tot CRO’s heeft COMBACTE geen winstoogmerk. Onderzoekers willen zo’n studie dus graag in een zo kort mogelijke tijd tot een goed einde brengen.

Bijkomend voordeel van zo’n netwerk is dat het verzamelen van patiënten veel sneller gaat. Mensen met een acute infectie, veroorzaakt door een resistente bacterie, zijn nog steeds relatief schaars, hoewel hun aantal wel toeneemt. Omdat er bij COMBACTE ruim 250 ziekenhuizen zijn aangesloten, kan het meest geschikte ziekenhuis worden gevonden voor elke te bestuderen infectie. Onderzoeksresultaten worden daardoor sneller behaald. COMBACTE stroomlijnt daarnaast het onderzoek door trainingen en opleidingen aan te bieden in de deelnemende ziekenhuizen, vooral in Oost- en Zuid-Europese landen.

Vliegende start

ECRAID verweeft COMBACTE met een ander project: PREPARE (PlatfoRm for European Preparedness Against (Re-)emerging Epidemics). Dit netwerk maakt het onderzoekers mogelijk om meteen te starten met klinisch onderzoek bij een epidemie of emerging infectious disease, zoals SARS of de Mexicaanse griep. Normaal duurt het opzetten van zo’n onderzoek al gauw een jaar; ongeveer even lang als de epidemie zelf. Bonten: “Voordat we eenmaal ideeën hebben geformuleerd, protocollen hebben gemaakt en toestemming hebben gekregen van de ethische commissie is zo’n epidemie vaak al voorbij. En dan hebben we er niets van geleerd.” PREPARE zorgt dat de benodigde infrastructuur voor klinisch onderzoek bij een epidemie al aanwezig is in ziekenhuizen die meedoen. Bonten: “De protocollen liggen klaar en de onderzoekers zijn getraind. En er wordt al gezocht naar patiënten met een bepaald ziektebeeld, die meer kans hebben op zo’n infectie. Zo kunnen we met een vliegende start beginnen.”

Gidsland

Omdat beide netwerken complementair zijn, is het efficiënt om ze samen te voegen. Als alles goed gaat, zijn alle werkzaamheden van COMBACTE en PREPARE op 1 januari 2022 overgeheveld naar ECRAID. Daarna moet er één organisatie bestaan, die Europese klinische trials coördineert op het gebied van antibioticaresistentie en emerging infectious diseases. Voor de bedrijfsmatige kant van ECRAID werken Bonten en zijn collega’s aan een plan dat in 2020 af moet zijn.

“We moeten weten wat voor type organisatie het moet worden, hoe de financiering wordt geregeld, hoeveel mensen we nodig hebben en waar het kantoor staat.” Dat laatste hangt voor een deel af van de financiering. Bonten: “Het zou mooi zijn als het in Utrecht komt. Als het gaat om klinisch wetenschappelijk onderzoek, is Nederland een Europees gidsland.” Inhoudelijk maakt Bonten zich nog het minst zorgen. “We hebben de wind aardig in de zeilen. COMBACTE en PREPARE maken nu al vaak gebruik van elkaars netwerk, dus die verbinding is makkelijk te handhaven.”